COP30’un Önemi ve “Ekonomik İnkâr” Kavramı
2025’in en kritik gündemlerinden biri, Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansı’nın (COP30) Brezilya’nın Amazon bölgesinde, Belém kentinde düzenlenecek olmasıdır.¹ Brezilya, bir yandan dünyanın en büyük tropikal ormanlarının ev sahibi, diğer yandan da önemli bir fosil yakıt üreticisidir. Bu ikili rol, COP30’u yalnızca iklim politikaları açısından değil, aynı zamanda ekonomik ve jeopolitik dengeler bakımından da sembolik bir noktaya taşımaktadır.
Konferansın başkanı André Corrêa do Lago, The Guardian’a verdiği bir röportajda “ekonomik inkâr” kavramını gündeme getirdi.² Do Lago’ya göre, artık klasik anlamda “bilimsel inkâr”, yani “iklim değişikliği yoktur” veya “küresel ısınma insan kaynaklı değildir” söylemleri küresel ölçekte inandırıcılığını kaybetti. Onların yerini, dönüşümün maliyetlerini abartan veya ertelemeyi savunan yeni bir direniş biçimi aldı.²
UNFCCC’nin raporlarına göre, düşük karbonlu ve iklime dirençli bir kalkınma için yılda en az 1.3 trilyon dolar finansman gerekiyor.³ Ancak mevcut fonlama mekanizmaları bu ihtiyacın gerisinde kalıyor. Bu nedenle COP30, hem iklim diplomasisinin hem de küresel ekonominin kesiştiği bir dönemeç olarak değerlendiriliyor.
El País’in analizine göre, Amazon havzasının kalbinde yapılacak bir iklim konferansı, çevre koruma açısından güçlü bir sembol taşısa da aynı zamanda yerel halkın katılımı, lojistik sorunlar ve yüksek maliyetler nedeniyle tartışmalara da yol açabilir.⁴
“Ekonomik İnkâr” – Yeni Bir Direniş Biçimi
1990’larda ve 2000’lerin başında öne çıkan hâkim söylem, “iklim değişikliği yoktur” ya da “küresel ısınma insan kaynaklı değildir” şeklindeydi. Bu yaklaşım literatürde “bilimsel inkâr” olarak tanımlandı. Ancak günümüzde bilimsel kanıtların çok güçlü hâle gelmesiyle bu söylemler marjinalleşti. Yerine, COP30 başkanı André Corrêa do Lago’nun ifadesiyle, “ekonomik inkâr” öne çıktı.⁵
Ekonomik inkâr üç temel argümana dayanıyor: maliyet abartısı, erteleme stratejisi ve toplumsal yük vurgusu.⁵ Uluslararası Yenilenebilir Enerji Ajansı’nın (IRENA) raporlarına göre, yeni kurulan güneş ve rüzgâr projelerinin büyük çoğunluğu fosil yakıtlı santrallerden daha ucuz hâle geldi.⁶ Bu, maliyet abartısı söylemlerini boşa düşürüyor.
Brezilya devlet şirketi Petrobras’ın 2030’a kadar petrol üretimini artırma planları bu çelişkili tablonun somut bir örneğidir. Financial Times’a göre bu adım Paris Anlaşması’nın 1.5°C hedefiyle çelişiyor.⁷ Greenpeace bu planı sert biçimde eleştirirken WWF’nin raporları, iklim eylemsizliğinin uzun vadede dünya ekonomisine büyük kayıplar verebileceğini ortaya koyuyor.⁸
Enerji Paradigma Kayması – Dağıtık, Dirençli ve Temiz Enerji
Enerji geçişi artık yalnızca çevresel değil aynı zamanda ekonomik bir gerçeklik. IRENA’nın raporlarına göre, yeni kurulan yenilenebilir projelerin büyük çoğunluğu fosil yakıtlardan daha ucuz.⁶ Bu nedenle COP30’da tartışılan paradigma, fosil merkezli sistemlerden dağıtık, dirençli ve temiz enerjiye geçiştir.
The Guardian’ın Latin Amerika üzerine yaptığı araştırmaya göre, yerli toplulukların geliştirdiği güneş enerjisi kooperatifleri, hem çevresel hem de toplumsal fayda sağlıyor.⁹ RMI’nin Karayipler için sunduğu yol haritası da güneş ve batarya sistemlerinin, fosil yakıt ithalatına bağımlılığı sona erdirebileceğini gösteriyor.¹⁰ Dünya Ekonomik Forumu (WEF) ve Uluslararası Enerji Ajansı (IEA) raporları ise bu geçişin enerji güvenliğiyle birlikte okunması gerektiğini vurguluyor.¹¹
Jeopolitik Çerçeve – Enerji Güvenliği ve Krizler
Rusya-Ukrayna savaşı sonrası Avrupa, enerji bağımlılığının kırılganlığını acı bir şekilde gördü. Avrupa Komisyonu raporlarına göre, AB’nin yenilenebilir kapasitesi ilk kez gaz ithalatını geride bıraktı.¹² Çin ise güneş paneli ve batarya üretiminde dünya lideri konumunda.¹³ ABD ise bir yandan IRA ile yenilenebilir yatırımları teşvik ederken, diğer yandan en büyük fosil yakıt ihracatçılarından biri olmaya devam ediyor.¹⁴
Brezilya’nın COP30’a ev sahipliği yaparken Petrobras aracılığıyla petrol üretimini artırma planları ise büyük bir çelişki. FT’ye göre bu sahaların %85’i 1.5°C hedefiyle bağdaşmıyor.⁷ IEA’nın raporları, dağıtık enerji sistemlerinin enerji güvenliği paradigmalarını kökten değiştireceğini vurguluyor.¹⁵
Finansman Krizi – 1.3 Trilyon Dolarlık Açık
UNFCCC’nin belgelerine göre, gelişmekte olan ülkelerin iklim hedeflerini gerçekleştirebilmesi için yılda en az 1.3 trilyon dolara ihtiyaç var.³ Buna karşılık COP29’da açıklanan 300 milyar dolarlık taahhüt, bu ihtiyacın yalnızca dörtte birini karşılıyor.¹⁶ Kayıp ve Zarar Fonu’nun geleceği, COP30’da masadaki en önemli başlıklardan biri olacak.
Brezilya ayrıca Tropical Forests Forever Facility (TFFF) fonunu önerdi.¹⁷ Reuters analizinde, özel sektörün de bu boşluğu kapatmada rol alması gerektiğini vurguluyor.¹⁸ Global Renewables Alliance’ın yayımladığı “Call to Action” bildirisi ise şirketlere yedi öncelikli alanda sorumluluk çağrısı yapıyor.¹⁹
STK’lerin ve Uluslararası Kuruluşların Tepkileri – Eleştirel Bakış
Greenpeace, COP30 öncesinde Petrobras’ın petrol planlarını sert şekilde eleştirdi.⁸ WWF’nin raporları, eylemsizliğin ekonomik kaybını vurguladı.⁸ Ancak eleştirmenlere göre bu büyük STK’ler zaman zaman özel sektör ortaklıkları nedeniyle greenwashing riskine açık hâle geliyor. Bu iddialar WWF tarafından reddedilse de tartışmalar sürüyor.
Friends of the Earth Latin America, yerli toplulukların dışlandığını söyledi.²⁰ IMF ve Dünya Bankası raporları, iklim finansmanı ile borç krizleri arasındaki ilişkiye dikkat çekti.²¹ Global Renewables Alliance ise COP30 için özel sektörün rolünü öne çıkaran bir bildiri yayımladı.¹⁹
Toplumsal Boyut – Halklar, Yerli Topluluklar ve Adil Geçiş
El País’in analizine göre Amazon yerli toplulukları COP30 hazırlıklarında yeterince temsil edilmedi.⁴ Friends of the Earth, iklim adaletinin toplulukların kendi kaderini tayin hakkıyla da ilgili olduğunu vurguladı.²⁰ IMF ise adil geçiş sağlanmazsa borç krizlerinin derinleşeceğini belirtti.²¹ RMI’nin Karayip raporu, yenilenebilir yatırımların yerel istihdam ve enerji faturaları üzerinde olumlu etkilerini ortaya koydu.¹⁰
Sonuç – Beklentiler, Senaryolar ve Pung’un Perspektifi
COP30’un başarısı, ekonomik inkârla nasıl yüzleşileceğine, finansman açığının nasıl kapatılacağına ve adil geçişin nasıl uygulanacağına bağlı olacak. İyimser senaryoda, yeni fon mekanizmaları işler hâle gelir ve ekonomik inkâr söylemi geri çekilir. Gerçekçi senaryoda, güçlü söylemler olur ama finansman boşluğu devam eder. Kötümser senaryoda ise COP30, Brezilya’nın petrol planlarının gölgesinde kalır.
Pung’un perspektifinden bakıldığında COP30, yalnızca teknik bir konferans değil, aynı zamanda hakikat rejimlerinin sınandığı bir alan. Eğer yerli halkların, işçilerin ve bağımsız STK’lerin talepleri masaya taşınmazsa, enerji geçişi gerçek anlamda toplumsal bir dönüşüm yaratamayacaktır.
Kaynakça
¹ The Guardian, “COP30 is coming to Brazil, and the president knows he is at a crossroads”.
² The Guardian, “Economic denial: the new climate battle”.
³ UNFCCC, “Climate Finance Needs of Developing Countries Report”.
⁴ El País, “El reto de la COP30 en la Amazonía”.
⁵ Carbon Brief, “COP30 president warns of new ‘economic denial’ in climate fight”.
⁶ IRENA, “Renewable Power Generation Costs Report”.
⁷ Financial Times, “Petrobras’s expansion plans pose climate paradox”.
⁸ WWF, “The Economic Costs of Climate Inaction”.
⁹ The Guardian, “Community-led solar projects in Latin America”.
¹⁰ RMI, “A Blueprint for Caribbean Energy Independence”.
¹¹ WEF & IEA Ortak Raporları, “Energy Security in the Transition”.
¹² European Commission, “EU’s Renewable Energy Capacity Report”.
¹³ IEA, “Energy Technology Perspectives”.
¹⁴ Reuters, “US’s dual role in global energy transition”.
¹⁵ IEA, “Energy Security and Renewables”.
¹⁶ Nature, “Analysis of the COP29 finance gap”.
¹⁷ Wikipedia, “Tropical Forests Forever Facility”.
¹⁸ Reuters, “Role of the private sector in climate finance”.
¹⁹ Global Renewables Alliance, “Call to Action for COP30”.
²⁰ Friends of the Earth Latin America, “Indigenous Rights and Climate Justice”.
²¹ IMF & World Bank Ortak Raporları, “Climate Finance and Debt Sustainability”.
