Son yarım yüzyılda Afganistan’daki kadınların toplumsal konumu büyük dalgalanmalar yaşadı. 1960’larda anayasal haklarla parlamentoya giren, üniversitelerde eğitim gören ve şehir hayatında aktif rol alan kadınlar, 1996’da Taliban’ın ilk iktidarıyla bir gecede eğitimden ve iş hayatından men edildi. 2001-2021 yılları arasındaki uluslararası müdahale ve yeniden yapılanma sürecinde ise kız çocuklarının okullaşma oranı, kadınların iş gücüne katılımı ve siyasetteki temsil düzeyi önemli ölçüde arttı. Ancak, 2021’de Taliban’ın yeniden yönetimi ele geçirmesiyle bu kazanımlar dramatik bir şekilde geri alındı.

Bugün Afganistan, dünyada kız çocuklarının ortaöğretime ve üniversiteye erişiminin ülke genelinde yasaklandığı tek ülke konumunda. UNESCO, UNICEF, Dünya Bankası ve UN Women gibi kuruluşların verileri, bu durumun sadece bir insan hakları ihlali olmadığını, aynı zamanda ülkenin kalkınmasını, sağlık sistemini ve toplumsal yapısını tehdit eden derin bir krize yol açtığını gösteriyor.

Afganistan’da Eğitim Krizi: Kız Çocukları Neden Okula Gidemiyor?

2001-2021 yılları arasında kız çocuklarının eğitiminde büyük bir artış görüldü. UNESCO’ya göre, 2001’de neredeyse hiçbir kız çocuğu okula gitmezken, 2018’e gelindiğinde ilkokul düzeyinde okullaşma oranı %40’ı aştı. Taliban’ın 2021’de iktidara dönüşüyle bu kazanımlar tamamen silindi. Ağustos 2025 itibarıyla 2,2 milyondan fazla kız çocuğu eğitimden mahrum bırakılmış durumda.

İstihdamda Çöküş ve Ekonomik Yansımalar: Afgan Kadınları Ne Durumda?

Dünya Bankası verilerine göre, 2010’da %16 olan kadınların iş gücüne katılım oranı, 2020’de %22’ye yükseldi. Fakat Taliban’ın geri dönüşüyle kadınların devlet dairelerinde, sivil toplum kuruluşlarında ve özel sektördeki çalışmaları kısıtlandı. 2024 itibarıyla kadınların istihdam oranı %5,1’e düşerek ciddi bir gerileme yaşadı. Dünya Bankası raporları, genç kadınların hayatta kalma mücadelesi için düşük verimlilikli işlere yöneldiğini belirtiyor.

Siyasi Temsil Sıfırlandı: Afgan Kadınları Artık Siyasette Yok mu?

2004 Anayasası, kadınlara parlamentoda %27’lik bir sandalye kotası garantiledi. 2019 seçimlerinde kadınların temsil oranı %27 iken, 2021 sonrası Taliban yönetimiyle parlamentonun işlevsiz hale gelmesi sonucu bu oran sıfıra indi. Temmuz 2025’te Uluslararası Ceza Mahkemesi (ICC), Taliban liderleri hakkında kadınlara yönelik sistematik baskılar nedeniyle insanlığa karşı suçlardan tutuklama kararı çıkardı.

Afgan Kadın Sağlığı: Kriz Derinleşiyor mu?

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre, Afganistan’da anne ölüm oranı 100.000 doğumda 620 iken, UNICEF bebek ölüm oranını 1.000 doğumda 43 olarak kaydetti. Eğitimin yasaklanması, kadın doktorların sayısını azaltarak sağlık sistemindeki krizi daha da derinleştiriyor.

Direniş Mekanizmaları: Afgan Kadınları Pes Etmiyor

Yeraltı okulları, “Radyo Begüm” gibi girişimler ve diaspora hareketleri, Afgan kadınlarının direnişini temsil ediyor. 2022-2023 döneminde Kabil, Herat ve Mezar-ı Şerif’te düzenlenen kadın protestoları Taliban tarafından şiddetle bastırıldı.

Uluslararası Tepkiler ve Gelecek: Afganistan’da Kadın Hakları Nereye Gidiyor?

UNESCO, UNICEF ve Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri, Afganistan’daki kadın hakları ihlallerini sert bir şekilde kınadı. Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin (ICC) Temmuz 2025’te Taliban liderlerine karşı çıkardığı tutuklama kararı, kadın hakları mücadelesi için tarihi bir adım olarak değerlendiriliyor. Sonuç olarak, Afgan kadınlarının eğitime, istihdama ve siyasete katılımının engellenmesi, yalnızca bir insan hakları sorunu değil, aynı zamanda ülkenin kalkınması ve toplumsal istikrarı için de kritik bir tehdit oluşturuyor.